Beklenmeyen doğum, zamanından önce, sezaryen ya da zor geçen doğum, çoğu zaman emzirmeyi etkiler. Duygusal ve fiziksel sorunlar, destek ve bilgi eksikliği dolayısıyla bu durumda kalan annelerin eve geldiklerinde hala emzirmeye başlamamış olmaları ya da bu konuda zorluklar yaşamaları sık karşılaşılan bir durumdur.
Bu durumda ilk ve en büyük adım emzirmeye odaklanmaktır. Doğum ne şekilde olursa olsun süt oluşma mekanizması benzer şekilde olur. Anne sütü de bebek ne kadar erken doğuduysa o kadar önemlidir. Prematüre bebeklerin annelerinin anne sütü içerikleri bebeğin ihtiyacına göre değişir. Bu yuzden erken doğumuş bebekler için sadece anne sütü almak değil, kendi annesinden gelen anne sütünü almak çok daha önemlidir.
Erken doğan bebekler, özellikle en zayıf ve en küçük olanlar sağlık açısından bir çok sorun yaşarlar. Anne karnı dışında yaşamaya henüz hazır olmadıkları için sindirim sistemleri de gelişmemiş durumda olur. Bu bebekler için anne sütü en avantajlı besindir. İnsan sütündeki protein daha kolay sindirilir ve bebeğin ihtiyaçlarını daha iyi karşılar. Prematüre bebekler için en önemli enerji kaynağı YAĞ oluyor ve anne sütü enzimi LİPASE içerdiği için bu süt daha etkili biçimde sindirilir (süt bankasından alınan anne sütü genelde pastorize edildiği için bu özelliğini kısmen kaybediyor). Doğumu izleyen ilk haftalarda, erken doğum yapan annelerin sütündeki protein, yağ, sodyum, demir, klorür ve başka besinler normal doğum yapan annelerin sütüne göre daha yüksek miktarda olur. Bu fark doğumdan bir ay sonra azalmaya başlar ve genelde altı aya kadar sürer. Bu ekstra besin erken doğan bebeklere büyümede ve gelişmede çok büyük destek olur.
Ayrıca anne sütünde bulunan bağışıklık unsurları prematüre bebeği bir çok hastalıktan korur. Prematüre bebeklerde karşılaşılan bazı ciddi ve hayat boyu tedavi gerektiren rahatsızlıklar anne sütü ile beslenen bebeklerde daha az oluşur. Anne sütündeki tüm enzimler ve hormonlar, büyüme hormonu dahil, bebeğin sindirim, bağışıklık ve sinir sisteminin gelişmesinde büyük bir rol alır.
|
Hangi noktada emzirmeye başlanırsa başlansın hep aynı şeyler gereklidir. Doğumdan sonra ister sadece birkaç saat ya da birkaç gün hatta bir kaç ay geçsin emzirmenin başlangıcı meme vermek ya da süt sağmaktır. Doğum yapmayan kadınlarda bile birkaç gün düzenli süt sağıldığında ilk damlalar oluşmaya başlar. Doğum yapmış kadınlarda hormon desteği olduğun için oluşan süt miktarı daha fazla ve daha hızlı artar. Süt oluşmaya başlaması için önemli olan noktalardan biri – plasentanın rahimden ayrılmasıdır. O zaman vücut ilk süt oluşturma sinyallerini almaya başlar. Bu yüzden doğum birkaç hafta erken de olsa süt oluşması için hiçbir engel yoktur. Doğumdan sonraki ilk günler süt oluşması için çok önemli bir zamandır. Fakat daha geç olan emzirme başlangıcı da annenin daha fazla efor harcamasını gerektirse bile başarılı olma ihtimali çok yuksektir.
Prematüre doğum olacağını biliyorsanız buna hazırlanma şansınız da var. Son yıllarda erken ve sezaryenle doğum arttığı için bazı uzmanlar doğumdan önce kolostrumu sağmayı öneriyorlar. Bir çok kadında hamileliğin son aylarında kolostrum oluşmaya başlar ve damla damla çıkar. Bu dönemde elle bu damlaları sağıp, şırınga yardımıyla toplayıp dondurabilirsiniz. Bebeğiniz doğduğunda memeden emmezse doğumdan hemen sonra bu kolostrumu bebeğinize şırıngayla verirsiniz.
Butler, K. And S. Upstone. 2008. Atenatal Expression of Colostrum, LLLGB
Cox, S. 2006. Expressing and storing colostrum antenatally for use ın the newborn period. Breastfeeding Review 14 (3):11-16
Oscroft, R. 2001. Atentanal expressıon of colostrum. Pract Midwife 4 (4):32-35
|
Bir çok zor doğum sonrasında bebeği hemen emzirmek imkansiz olabilir. Bebeğin sağlık durumu uygun olmayabilir, ya da çok küçük olduğu için emme refleksi gelişmemiş olabilir, ya da annenin memesi bebek küçük olduğu için büyük gelebilir, annenin memesi normalde büyük olabilir ya da sadece endişeler sonucunda bebek ilk günlerine biberon ile başlamış olabilir. Anne ilk günlerde sütü sağmaya başlarsa çok büyük ihtimalle süt miktarı tam ya da tama yakın olabilir, ama ne yazık ki bir çok anne buna hazırlıklı olmadığı için çoğunlukla süt miktarı sorunları ortaya çıkabiliyor.
Kucağımızda yeni doğan bir bebek olunca yeterli süt miktarı oluşturmak ilk hedefimiz oluyor.
Doğumdan sonra süt doğal olarak oluşmaya başlar ve çoğu zaman belli bir miktara kadar kendisi artar. Fakat bunun yanında düzenli meme boşaltma olmayınca süt çoğalmak yerine azalmaya başlar. Bu azalmayi durdurmak için memeyi boşaltmak gerekir. İster kolostrum ister olgun süt olsun, süt oluşturma mekanizmasını her ikisinde de memeyi çok az da olsa boşaltarak hızlandırabiliriz. Halk arasında yaygın olan süt oluşturan içecekler ya da yiyecekler aslında süt yapmazlar. Bazı anneler, emzirme ya da sağma düzenli ve yeterli ise galaktogogları (süt yapan şifalı otlar) faydalı buluyorlar. Bu otlar genelde vücudun meme boşaltmaya gereken tepkiyi göstermesine yardımcı olabilirler, fakat tek başına süt yapmazlar.
Doğumdan sonra bebeğinizi hemen emzirmek imkansız olduğu zamanlarda ilk saatlerde ya da ilk günde göğsünüzü sağmaya başlamak gereken süt oluşma mekanizmasını başlatır ve sütünüzü gereken miktarlarda oluşturur. İlk günlerde kolostrum oluşur ve miktarı damla damla olur. Bir gün boyunca tek bir kaşık süt elde etmiş olsanız bile bebeğiniz için bu çok büyük bir destektir. Kolostrum sağmak için ellerinizi ve plastik bir kaşık ya da şırınga kullanmanız yeterli olacaktır. İlk günlerde en etkili sağma pompayla değil, elle olabilir (aşağıda elle sağma tekniğini bulabilirsiniz). Elle çıkartığınız damlaları şırınga ile toplayıp bebeğinize verebilirsiniz. Düzenli (her 2-3 saatte bir) sağmaya devam ederseniz sütünüz günden güne artmaya başlar. Pompadan geçecek kadar sütünüz oluşmaya başladığı zaman isterseniz pompaya geçebilirsiniz. Bir çok anne için her 2-3 saatte bir her tarafı 15 dakika sağmak yeterli süt miktarına ulaşmak için yeterlidir. Pompalama emzirme kadar etkili olmadığı için pompalamaya başladıktan birkaç hafta sonra bazı anneler sütte azalma fark edebiliyorlar. Bunu önlemek için ilk haftalarda daha sık süt sağmak izleyen haftalarda sütte azalma olsa bile yeterli miktarda süt oluşmasını sağlar. Bir çok anne pompa ile sağdıktan sonra birkaç dakika da elle sağmaya devam ederek bu sorunu önlüyor.
|
Bazen anneler emzirmeden ya da sağmadan önce memenin dolmasını bekler, bunun gerekmediğini vurgulamak gerekir.
Bu konu üzerinde biraz daha durmak istiyorum. Süt oluşturma mekanizmasını anlamak genelde biraz zor olabiliyor. Süt çok ilginç bir sıvıdır, bir şekilde kanın bir çeşidi diyebiliriz. Süt kan gibi sürekli vücudumuzda oluşabilen bir sıvıdır. Fakat özellikle ilk aylarda sütün oluşma hızı dengeli değildir. Birçok anne emzirme başlangıcında ihtiyaçtan fazla süt oluşturabilir, bu yüzden de vücudunda süt oluşturmayı durduran mekanizma da bulunur. Sütün oluşma hızı bir çok kadında benzer olsa da memede depolama kapasitesi farklıdır. Bazı kadınlarda memede en fazla 60 ml süt toplanabildiği halde bazılarında 200 ml bile olabiliyor. Meme süt ile dolduğu zaman bu sütün sorun yaratmaması için vücut inhibitörler üretir, bu inhibitörler de süt üretimini yavaşlatır. Bu, memenizi dolu hissediyorsanız bir sonraki sefere vücudunuz daha yavaş süt üretmeye başlayacak demektir. Bunun yanında da süt üretme hızı da gittikçe yavaşlar. Memenin boşalmasını takip eden ilk saatte bir miktar süt oluşur, diyelim ki ortalama 60 ml (bebeğin tam ihtiyacını oluşturan olgun sütten örnek veriyorum, ilk haftalarda büyük ihtimalle bundan 2-3 kat az olabilir), ikinci saati beklersek ürettiğimiz süt 120 ml olmayacak, büyük olasıklıkla 100 ml civarında olacak. Üçüncü saat de memeyi boşaltmadan beklersek bu miktar 120 ml civarında olur. Bu süreçte saatte bir emzirebildiğimiz/sağdığımız zaman 180 ml süt vermiş olurken 3 saatte bir emzirdiğimizde/sağdığımızda 120 ml süt vermiş oluruz. Eğer 4-5 saat beklersek çoğunlukla süt 120 ml den çok farklı olmaz. Ayrıca annenin memede süt depolama kapasitesi düşük ise oluşan süt düşük miktarda birikir. Bebek bu durumda sık sık meme emiyorsa gün içinde gereken süt miktarını alır, fakat emzirmeler arasında fazla vakit geçerse bebek yeterli süt alamayabilir.
Tüm bunları kısaca söylersek – hiçbir şeye bakmadan sık sık ve düzenli meme boşaltmak en önemli şeylerden biridir.
Yeni doğan bebekle birlikte hayatındaki değişikliklere alışırken bir çok annenin hem vakti hem de enerjisi fazla tükenebiliyor. Bu yuzden bir çok anne için süt arttırmaya en kolay yoldan başlamak en iyi çozüm oluyor.
Pozisyonun önemi
Bebek memeyi alabiliyorsa ve emiyorsa ilk olarak sık sık emzirmek hem kolay hem de en etkili yöntemdir. Grubumuzdaki bir çok anne destek alıp daha önce memeyi alamayan bebeği emzirmeyi başarıyor. Bu çalışmalarda en etkili yöntem "arkaya yaslanarak (laid-back)" pozisyonu oluyor.
İstediğiniz şekilde giyinin ve bebeğinizi de istediğiniz bir şekilde giydirin.
Sırt üstü uzanabileceğiniz ve sırtınızı destekleyen bir yatak ya da koltuk bulun - dümdüz değil fakat rahat bir şekilde arkanıza yaslanın, böylece bebeğinizi göğsünüzün üzerine koyduğunuzda yerçekimi onun vücudunun sizin vücudunuzla uyumlu bir şekilde durmasını sağlayacaktır.
Başınızı ve omuzlarınızı destekleyin. Bebeğinizin vücudunun ön kısmının sizin vücudunuzun ön kısmıyla temas etmesini sağlayın.
Sırt üstü uzandığınızda bebeğinizi kucaklamadığınız için bebeğiniz üzerinizde istediğiniz her pozisyonda rahat edecektir. Sadece vücudunun ön kısmının tamamen sizin karşınızda olduğuna emin olun.
Bebeğinizin yanağının çıplak göğsünüzün yakınında bir yere yaslanmasına izin verin. Ona istediğiniz kadar yardımcı olun; ne yapmaya çalışıyorsa onu yapması için ona yardım edin. Siz bir takımsınız.
Memenizi tutun ya da tutmayın, nasıl isterseniz.
Rahatlayın ve birbirinizin keyfini çıkarın.
Bu pozisyonda bebek kendi kendine memeyi alabiliyor ve memeyi kavramayi daha kolay başarabiliyor. Bunun dışında pek çok anne yatay pozisyonları da çok uygun buluyor.
Birçok anne yatarak emzirme pozisyonunu rahat bulur, özellikle de geceleri.
Hem anne hem bebek birbirleriyle karşı karşıya olacak şekilde yan yatarlar. Rahat etmek için sırtınıza ve dizlerinizin arkasına ya da arasına yastık koyabilirsiniz.
Bebeğin sırtına koyulacak bir yastık ya da rulo haline getirilmiş bir battaniye yuvarlanıp sizden uzaklaşmasını engelleryecektir. Bebek, sırtı önkolunuz boyunca uzanmış biçimde kolunuzda yatabilir. Kalçasından bükülü olması ve kulağının, omzunun ve kalçasının bir çizgide olması bebeğinizin sütü daha kolay almasını sağlar.
Bazı anneler bu pozisyonu gündüz de uygulamanın oldukça yardımcı olduğunu düşünmektedirler.
Bebeğinizi emzirmeye çalışırken başka değişik pozisyonları da denemek faydalı olabilir. Bunlardan en sık kullanılanları LLL web sayfamızda bulabilirsiniz.
Meme emme öğretimi
Erken doğan bebekler ilk günlerde memeyi alamadıkları için onlara emmeyi öğretmek birkaç hafta bile alabilir. Bu dönemde en önemli şeylerden biri süt miktarınızı oluşturmak ve yeterli tutmaktır. Bebeği memeden emzirmek süt artırmak için en hızlı yoldur. Bu yüzden ilk günlerde bu konuya fazla vakit harcayatak ilerde bu sorunu daha kolay şekilde çözmek mümkün olabilir. Bu dönemde emzirme uzmanından bilgi almak da önemlidir, emzirmeye çalışırken emzirme tekniklerini ve rahat pozisyonları bilmek büyük fark yaratabilir.
Bebeğinizle bağlanmak ve onu emzirmeye alıştırmak için en iyi yöntemlerden biri bebeğinizle tam anlamıyla "yuvalanmak" (nesting) tır. Bunun anlamı şudur: Bebek ve anne kendini rahat hissedecek şekilde birkaç günü (bazı durumlarda 2-3 gün yeterli olup bazı durumlarda 2 hafta da olabilir ) evde beraber geçirirler, bunun için en ideal yer yatak olsa da televizyon karşısındaki kanepe de bir seçenek olabilir. Bu süreçte bebeğinizin ve sizin üzerinizde ne kadar az kıyafet olursa o kadar etkili olur – annenin belden yukarısının açık olmalı (önden tam açılan gecelik de uygun olur), bebeğin de sadece beziyle kalması en idealidir. Bol bol ten teması yanında yarım saatte, bir saatte bir emzirme denemeleri yapılır.
Bebeğiniz uzun uyursa (2 saati geçmeyecek) anne de yanında dinlenir. Uyanıkken her fırsatta emzirmeye çalışılır. Gece veya gündüz fark etmez, çünkü bu özel bir süreçtir ve yalnızca emzirmeye odaklanılır. Gündüz dinlenmeye dikkat edilse de gece bebeği uykuda sık sık emzirmek gerekir. Bir çok anne ilk 2-3 günde büyük fark görür. Emzirmeye odaklanmak için çevrenizden destek almaniz gerekebilir, iyi beslenmeniz ve diğer ev islerinin yapılması konusunda size yardımcı olabilirler. Önceden memeyi alamayan bebek memeyi almaya başlar, süt miktarı artmaya başlar ve en önemlisi bebeğinizle güçlü bir bağ kurmuş olursunuz.
Meme alamayan prematüre bebekler için de bu yönteme yakın başka bir yöntem kullanılır. Buna"kanguru bakımı" denir (kangaroo care). Bebeğinizi üzerinde sadece bezi ile çıplak göğsünüze yerleştiriyorsunuz. Gerekirse şapka kullanılır. Üzerine battaniye örtülür. Annesinin (yada babasının) kucağında dik şekilde tutulan bebekler daha iyi uyurlar, daha iyi nefes alırlar ve daha iyi ısınırlar. Ayrıca daha emmeye başlamamış olan bebek için de bu dönem memeye alışmak için önemli bir dönemdir. Bebeğinizin memeyi alması için sütünüzü biraz sıkabilirsiniz, bebeğiniz de o sütü memeden yalayabilir.
Bazı hastanelerde bebek daha oksijene bağlıyken bile bu bakım kullanılır. Bu bakım hem bebeğin gelişimine iyi gelir hem de sütün oluşmasında faydalıdır. Ayrıca memeyi sağmayı da unutmamak gerekir (bebeği kucaktan indirmeden de sağmayı deneyebilirsiniz, özellikle büyük göğüslerde bunu yapmak daha kolay olabilir). Bebeğiniz memeyi alabildikten sonra yavaş yavaş emzirme çalışmalarına başlayabilirsiniz.
Memeyi zor alan yada memede kavga çıkartan bebekleri da daha rahat emzirebilmek uykuda emzirmeyi deneyebilirsiniz. Bir çok bebek uyumadan önce ve uyanır uyanmaz memeyi daha istekli alır. Bebeğiniz memeyi almaya çalışırken çok ağlıyorsa önce onu kucakta hafifçe sallayıp gözlerini kapatmasını bekleyin. Önceden memeyi açmanız iyi olur, çünkü bebeğiniz gözlerini kapattıktan hemen sonra ağzının yanına memeyi getirip bebeğin meme arama refleksini görebilirsiniz. Memeyi daha yakına yaklaştırıp ve belki elle destekleyip bebeğinize memeyi verebilirsiniz. Çoğunlukla bebekler bu şekilde memeyi alır. Onun dışında bebeğinizi uyanır uyanmaz, daha gözleri açmadan da emzirmeye çalışmak etkili olur. Memeyi istemeyen birçok bebek kucağa gelince uyanıp memeyi reddedebilir, bu durumda bebeğinizi uyuduktan sonra genişçe bir yatağa koyarsanız bebeğiniz uyanmaya yakınken onun yanına uzanıp emzirmeniz daha kolay olabilir.
Bebeğiniz memeyi almaya başladıysa ve siz de sütünüzü önceden sağarak yeterli miktarda kalmasını sağladıysanız doğrudan memeden emzirmeye başlayabilirsiniz ve hayatınız kısa bir zaman içinde kolaylaşır.
Süt Sağma
Sütünüz yetmiyorsa, çok az miktarda oluşuyorsa bebeğinizi emzirmeye çalışarak sütü artırmak için çalışmanız gerekecek. En etkili yöntemlerden biri düzenli, 2-3 saatte bir 15 dk her iki memeyi sağmaktır. Fakat küçük bebekle bunu yapmak o kadar kolay olmayabilir. Bu işi kolaylaştırmak için pompayı buzdolabında saklayabilirsiniz. Kullanıp yıkamadan geri koyabilirsiniz ve sadece bir defa akşam yıkamak yeterli olacaktır. (bebeğiniz hastanede ise ve sütünüzü sağıp ona veriyorsanız bu yöntem uygun olmayabilir). Bu şekilde fazla vakit harcamadan düzenli sağma yapabilirsiniz. Bebeğiniz uyanıkken oturup ayaklarınızı yükselterek onu da dizlerinizin üstüne yatırırsanız rahat rahat sağabilirsiniz.
Bebeğiniz memeyi alamıyorsa ve emzirmeye odaklanıyorsanız memeyi sağmak şarttır. Bir günde bebeğiniz memeyi mutlaka kabul eder, fakat memede az süt olursa emzirmek daha zor olabilir.
Düzenli sağmaya başladıktan sonra süt miktarına bakmadan devam etmek gerekir. İlk haftada toplam 30 ml süt çıksa bile düzenli sağma ile bu miktar günden güne artmaya başlar. Kaliteli bir pompa kullanmak iyi olabilir, fakat elle sağma halen en etkili sağma metodudur.
Elle Sağma
- Memelerinizi uyandırın, sallayın, masaj yapın, hareket ettirin
- Parmaklarınızı karşılıklı olarak areolanızın iki tarafına yerleştirin
- Göğüs bölgenize doğru geriye bastırın
- Parmakları birbirine doğru bastırın ve deriyi kaydırmadan meme ucuna doğru hafifçe sürükleyin
- Baskıyı bırakın, elinizi rahatlatın
Birkaç kez tekrar edin. Anında bir şey beklemeyin. İstediğiniz zaman masajı ekleyin. Başka kanallardaki sütü hareket ettirmek için elinizin pozisyonunu değiştirin.
Kolostrum: damlaları plastik kaşıkta biriktirin, bebeğin ağzına boşaltın ya da damlalıkla toplayın.
Süt: Pompa hunisine veya büyük kâseye sağın.
newborns.stanford.edu/Breastfeeding/HandExpression.html adresindeki videoyu izleyin.
1. Bastırın
2. Sıkkın
3. Parmakları kaldırmadan gevşetin
Bebeğiniz memeyi alamadığı süre boyunca sık sık emzirme çalışması yapmak (yuvalama yöntemi) emmeye başlamaya yardım edebilir. Bebeğiniz bu hafta olmasa da sonraki hafta yada sonraki hafta memeyi tutmaya başlayabilir. Anne ve bebek için bu zamanı hoş geçirmek çok önemli, hiçbir şekilde ağlayan bebeğin ağzına memeyi sokmamak gerekir, fakat memeyi ararken hafifçe mızmızlanıyorsa da korkmamak lazım. Bebeğiniz memeyi almaya çalışırken çok üzüldüyse sakinleşip tekrar başlayabilirsiniz . Ya da başka bir pozisyonu da deneyebilirsiniz.
Mama kullanılıyorsa, memeye alıştırma döneminde önemli olan mamayı ölçekle vermektir. Bu şekilde bebeğinizin günlük hep aynı mama miktarı aldığını kontrol edebilirsiniz. Bebeğinizin memeyi alıştırma döneminde aç kalmaması çok önemlidir. Besin alamayan bebek halsiz kalıp memeyi almakta zorlanabilir ve sinirlenebilir. Bazı anneler bebeği önceden biraz besleyip (mesela normal porsiyonun üçte biri) ondan sonra emzirmeye çalışmayı etkili bulurlar. Bazıları da önce emzirip ardından mamayı verirler. Bebek bir memeyi bitirip hala süt arıyorsa ikinci memeden emzirip sonra yine birinci memeden emzirmeye çalışmak hem bebeği daha iyi doyurur hem de sütü artırır. Bebeğiniz sağılmış süt ile besleniyorsa memeden bir günde aynı miktarda süt alamayabilir, bu yüzden verdiğiniz sütü hemen kesmek bebeğinizde emme sorunları yaratabilir.
Bebeğiniz emmiyorsa ve mama kullanıyorsanız sütünüzü düzenli sağmaya başladıktan sonra mama yerine anne sütü vererek yavaş yavaş mamayı azaltabilirsiniz.
Bebek memeyi almaya başladıktan sonra en kolay mama azaltma metodu yavaş yavaş keserek azaltmaktır. Bu süreçte doktorunuza mutlaka sık sık danışmanız gerekir. Bebeğinizin durumu mamayı azaltmaya müsaitse ve bebeğiniz memeyi almaya başladıysa bebeğinize 24 saatte verdiğiniz mama miktarını 20-30 ml azaltmakla başlayabilirsiniz. Genelde bir porsiyonda süt en fazla 5 ml azaltılmış olur. Bu şekilde süt verdiğiniz zaman yanında da bol bol emzirmek gerekir. İki-üç gün böyle devam ettikten sonra yeniden azaltma yapabilirsiniz. Yine günlük miktardan 30 ml kesecek (porsiyon başına yine en fazla 5 ml azalacak) şekilde devam ediyorsunuz. Bu şekilde devam ederek tüm mamayı kaldırmak mümkün. Bebeğiniz sağdığınız sütle besleniyorsa bu yöntemi biraz daha hızlı uygulabilirsiniz. Çok küçük bebeklerde acele edilmemelidir, yeterince besin almayan bebek çok uykulu olmaya ve daha az emmeye başlar.
Mamayı azaltma döneminde bebeğinizin yeterli miktarda süt alıp almadığını anlayabilmek için bebeğinizi birkaç günde bir tartabilirsiniz ve www.lllturkiye.org web sayfasında faydalı bilgiler bölümünde ‘Bebeğim Yeterince Süt Alıyor mu?’ yazısını okuyabilirsiniz.
Alternatif süt verme yöntemleri için bu yazıya bakabilirisiniz
Kaynakalar:
“Emzirme Sanatı”, Gün Yayıncılık, La Leche League International 2011
“The Breastfeeding Answer Book”, La Leche League International, 2003
"Breastfeeding Answers Made Simple" Nancy Mohrbacher, IBCLC, FİLCA, 2010
"The Breastfeeding Mother's Guide to Making More Milk" Diana West, İBCLC, and Lisa Marasco, M.A., İBCLC, 2009
